Cambiamos de espazo. Esperamos que para mellor. En 10 segundos enlazarás a nova páxina. Se desexas acceder directamente, pulsa no seguinte enlace. Grazas e desculpa as molestias www.amigosdopatrimoniodecastroverde.gal

30 junio, 2007

Breve resume do roteiro por terras das parroquias de Furís e Páramo


No día 23 de xuño fixemos o roteiro saíndo desde a Casa de Cantiz en Furís de Abaixo, subimos camiño de Páramo, contemplando os lugares desta parroquia, aldeas como a de Laurentín. No linde entre as parroquias de Furís e Páramo, nunhas folganzas, no lugar chamado A Paleira ou O Chao, encontramos un carballo cunhas medidas nada despreciables: uns 3,30 metros de perímetro, altura duns 9 metros e cunha copa 20 metros.

A seguir baixamos á aldea de Porcín, na parroquia de Páramo, onde puidemos ver un castiñeiro que consideramos dos máis grandes, e sobre todo, mellor conservados do Concello de Castroverde. O castiñeiro de Gabriel, ten unhas medidas de: perímetro arredor de 8,50 metros, cuns 7 potentes pólos, sendo de pouca altura, uns 4 metros, e cun diámetro de copa duns 25 metros, como mínimo. Un verdadeiro monumento, que xunto co de Soutomerille, no Camiño Primitivo, o de Riazor en Bolaño, o do Vilar, en Furís de Abaixo, son dos meirandes do Concello. Logo seguimos pola aldea da Arrubial camiño de Augalevada, nos lindes entre o Concello de Baralla e Castroverde, continuamos polo Carballal de Furís, por medio dunha plantación de piñeiros dos anos sesenta, na zona máis baixa encóntrase hoxe o que queda do Carballal, unhas 40 hectáreas de Carballos, mais no seu conxunto orixinario podería compararse en extensión coa Marronda.

Seguimos ata Murias, onde repuxemos forzas. Logo pola tarde continuamos ata a Pena Grande, no comenzo da baixada, camiño da Azureira, desde onde se poden ver as terras de Baleira e o resto de parte do territorio de Castroverde. Dicir que desde Augalevada ata Pena Grande, pódese ter unha vista que chega máis alá da cidade de Lugo, O Picato e ata as terras do repetidor do Páramo, por suposto que vimos Pena Branca de Barredo, onde de abrir unha canteira o impacto sería tremendo, tamén puidemos observar o pico do Pradairo.

Xa na Azureira, logo de ser agasallados na casa do Sr. Pepe da casa de Eugenio, baixamos á Aldea da Abelleira. Aquí visitamos a fermosa capela, e ao lado desta temos que salientar outro monumento vivente, o carballo da Casa da Abelleira do Sr. Manuel Álvarez, cunhas medidas de: perímetro, arredor de 5,30 metros, altura duns catro metros, con dous pólos grandes, e cun diámetro de copa de 20 metros. Dásmolle as grazas ao Sr. Manuel da casa da Abelleira. Logo seguimos camiño da aldea de Pereira, onde volvemos visitar a pequena capela, co seu fermoso cruceiro. Desde aquí baixamos polo fermoso val que vai desde Pereira a Furís, visitando os muíños do Castelo, a Croíña e Croa de Furís. Fermoso día de víspera de S. Xoán.

Saúdos e saúde.


Historias intra da bisbarra

-IV-

O Paio de Sampaio

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

O demo me tentou aquela noite, mentres quentaba as canelas na cociña vella da Pallota [i]), nunha rolda de contos, referir o caso do que lle pasou ao noso Afonso da Cordeira coa Mestra do Pombal. Veredes por qué, qué complicacións e qué descubrimentos traen consigo as verbas, certas palabras:

Afonso fora comisionado para ir a Castroverde a busca-la nova Mestra, que tiña anunciada a súa chegada nos coches dos Veigas. Á saída da Misa, que era cando daba as ordes o Pedáneo, Dositeo da Cernada. ¡Iso si, despois de cantar o Cara al Sol, e de lanzar aos catro ventos, que en San Cibrao non son catro senón corenta, aqueles berros do Arriba España, Viva España, Viva Franco!, algún gracioso propuxo que fose Afonso a busca-la Mestra..., porque dispoñía dunha boa cabalgadura... ¡Tamén era certo pois o burro do Afonso ata tiña marcha atrás..., cando se entouñaba!

O que non tiña Afonso, daquela, era fillos na Escola, pero gozaba de cinco cargos, ¡cinco!, todos elles por enchufe do Cura e tamén do Pedáneo, de consún: Campaneiro, enterrador, sancristán, apousentador da tropa e alguacil das cacicadas! ¡Demasiadas prebendas como para negarlle ao Pedáneo unha prestación persoal! ¡Como sería a cousa, que incluso tiña unha camisa azul, reservada para estas ocasións! O pobre Afonso, ¡que digo pobre, que no Ceo seguro que está de Alguacil das Ánimas, ou polo menos, de Introdutor de Responsos!, aceptou a comisión, sen rosmar.

Fóronse de seguido para Castroverde, que aquel domingo tocaba feira, o señor Ignacio e mailo Afonso. Ignacio polo correo, e Afonso para recolle-la Mestra.

De volta, por Bolaño adiante, mesmo alí xunto do río, deron en ladrar os cans de Gervasio; e daquela o burro, que non era de tanta paz coma o seu amo, sacudiu as pulgas, de tal xeito que deu coa Mestra no chan, ¡coa saia revolta, que se lle puxo de bufanda por culpa do vento! A Mestra, que era de Lugo, e por iso, espelida, visto e non visto, levantouse nun tris, asentou a saia, e arrimando o burro á parede do prado, volveuse a sentar na albarda, xa antes de que o Afonso, ou o Ignacio, ou calquera dos que viñamos con eles, fose de Lugo ou da feira, tivésemos tempo de galantear, axudándolle naquel apuro e naquela vergoña. Ela só falou co Afonso:

-¿Has visto mi prontitud...?

-¡Señora Mestra, xa me gustaría verlla..., se me dese tempo a mirar, pero, ademais, aquí non se lle chama así!

Aínda ben non rematara eu aquela historia picaresca, ¡que de conto nada tiña!, cando dixo un daqueles patrucios, que era de Sampaio:

Esi home ye bobo, que pudo tarse callau, ou dicirlle que lla volvese a ensinar..., en mellor ocasión!

Tempo adiante, vivindo eu nas Asturias, non sei como me acordei daquel episodio, e entón decateime de que o señor de Sampaio chapurreara algunhas verbas..., ¡en bable! Na primeira ocasión volvín pola Pallota..., ¡para localizar aquel chistoso!

-Mire, señor, eu ardo en curiosidade por saber cómo é que vostede, naquela ocasión, dixo aquelas verbas..., ¡en bable! Tamén me dixeron, aquí, na propia Pallota, que vostede, o que é da Fonsagrada, nunca pasou; pero non só iso, senón que estes días, falando con xente deste contorno, atopei algún que outro que tamén bablea...

Enfadóuseme:

-¡Aquí non babea ninguén; e teña conta do que di!

-Señor, iso do “bable” élle a lingua dos ástures...

-¿Como que de les ástures? ¿Así que só saben o que aprenderon de nosoltres?

Demos en falar, na propia Pallota, cunha sidrina ben fresca, que nos meteran a botella nun balde de auga, así que, de collida confianza, aquel patrucio referiume o que el mesmo tiña escoitado dos seus devanceiros:

-Segundo me teñen referido, un irmán do señor do Castro Verde, ao que lle dicían Conde de Flammoso, se mal non me lembro, cando fixeron partillas deulle este Souto de cara a Lugo ao irmán, ao Paio, axudándolle a erguer unhas torres..., ¡que de aí ben o de Souto das Torres! Máis ou menos coas torres xa habitables, chegaron por aquí uns maragatos dando alarmas de que viñan fuxindo duns mauretanos, que asomaran polo Lucus Asturicum, un lugar ao que deron en chamar, Astorga, e que colleran monte arriba en dirección ao puertu dos pallares..., ¡seguramente para arroubarlles o trigo, e co trigo, as mulleres e maila facenda que tivesen!

-Iso chámase unha razzia...Lle aclarei, e mal feito da miña parte, pois a un relator daqueles de transmisión oral, aqueles dos contos de lareira, nunca os debemos interromper, que se lles corta a narrativa. El seguiu coma se non me oíse:

-O conde do noso Chamoso non debía ausentarse, ¡que para iso yera conde, sendo a súa obriga atender, ou defender, primeiro, aos seus vasalos!, así que lle dixo ao irmán, ao Paio de Souto: Colle a metade da nosa xente, coa metade das bisarmas..., e que leven tamén outra metade das gallitas que teñamos, esas de ferro, esas de voltear a herba..., cun cento de cabalos, e saídes a térlle-lo camiño aos mauregatos, para protexe-los nosos curmáns ástures, que eu tamén tiven novas de que un tal Munuza deu chegado á Xixia, e que se plantou nela de Gobernador, murando aquelas termas de cando os romanos... ¡Si, ho, pola mesma vía, por ese camiño por onde viñeron os nosos devanceiros...!

O irmau, o noso Paio, xunto co bispo bretón, que seica eran grandes amigos, por se aparaba nos mouros coa cruz alzada, aló que se foron, sen demora, comu llocos, e con tal marcha que ao día seguinte xa sobrepasaran a Fons Sacra... Anda que te andarás, coa impedimenta e co gando que levaban para ir asando nel, aos poucos días estaban na Gigia, séxase, no Gijón, onde lle fixeron interromper a currada ao Munuza, que se largou, ao trote, coa súa xente, cara ao Leste. E tras deles seguiron, bastante tempo, ata que os arrinconaron nunha bocarribeira, que lle chaman..., que lle chamaban... ¡Hai Deus, diso non me lembro, que como ninguén me ten fablado daquela guerra...!

-¿A vostede sóalle..., Cangas de Onís?

-¡Home, iso de cangas...; cangas son os xugos longos, eses que teño eu para acolar el millu!

-¡Mire, non ten importancia! Prégolle que faga un esforzo de memoria, e que me refira canto lembre desa historia de familia, que a penso poñer por escrito..., se me dá a súa venia!

-Pouco máis queda, pois o Paio seica venceu aos maures, aló, nunha cova... ¡Outra vez, Señor, que ata estarei perdendo a memoria...!

-¡Covadonga! Cova da Señora, que así lle puxo aquel Bispo, ¡para darlle as grazas á Señora, á Señora do Ceo!

-¡Ai, ho, a túa memoria si que é boa; e que Deus cha conserve, por moites añus! Volvendo ao caso: Cando lle chegou o recado daquela vitoria ao noso Conde, fixo dúas cousas: Ordenoulle ao Paio que tomase posesión daquelas terras, e que se quedase nelas..., por se volvían les moures! Por outra banda, aquí correuse a nova de que houbera un milagre, entre a cruz do bispo e maila espada do Paio, así que deron en chamarlle “Santo” ao Paio, que ata lle fixeron unha igrexa rodeada de cruceiros, para recordar o calvario que pasara aquel home en les Asturies, acurralando nos mouros.

-¿A igrexa de San Paio..., ou do santo Pelayo, que tanto dá?

-¡Exacto! ¡A mesma! O remate do caso foi que, co tempo, o irmán da guerra chegou a Rei, mentres o morgado non deu saído de Conde... ¡E así che foi como os nosos, os de por aquí repoboaron e deron escola aos ástures, pois, meus pobres, como eran das montañas, os de aquí, que ían do latín, fixeron de mestres deles...!

-¿E non lle teñen contado, tamén, algo daqueles preitos que houbo entre os herdeiros, entre os Reis de Ovetum e mailos descendentes do Conde de Chamoso...?

-¿Refíreste ao caso do Silo? ¡Mira, ho, hoxe teño algo de présa, así que, cando volvamos a vernos, tal que na feira de Castroverde, prestaríame que ti pagues el pulpo, e eu fáloche dese Silo, que é un nome propio, ¿sabes?, que daquela os silos do gando aínda non se inventaran! ¿Puedes esperar hasta entós?

-Señor, ben agradecido que vou de vostede; o que non quixese é tardar en volver a vernos... ¿Que lle parece se saímos para Castroverde, na próxima feira?

¡E niso quedamos, que por certo cumpriuno, así que, noutro capítulo..., xa sabedes!


[i] ) A casa da Pallota, hoxe deshabitada, é a última do Concello de Castroverde indo polo Camiño Primitivo; á esquerda do Camiño está a casa, que daquela tiñan taberna, e á dereita o seu muíño, talmente por xunto da ponte que nos une, ou desune, co Municipio de Lugo.

Historias intra da bisbarra


O xigante de Cellán

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Daquela, cando os de Cellán aínda non eran calvos, criouse nesa parroquia tan feraz, ¡tan feraz e tan rica en mozas!, un xigante, tan peludo e tan roxo que a pouco lle segan as barbas un día no que se adurmiñou no cómaro dunha seara. O caso foi tan certo e tan célebre que incluso lle tiraron unha copla que comezaba así:

¡Manuel, Manueliño,
se queres afeitarte...,

aquí tes o meu fouciño!

O problema daquel xigantón, do tal Manuel, foi que se namorase dunha rapaza, por certo que ben churrusqueira, de aló de Vilar de Cas, cousa, circunstancia, que tivo o seu aquel, segundo paso a referir:

Aquel “vilar” viña, como tódolos Vilares, dunha importante villae romana de gran auxe, pois, do que non, xa tería desaparecido como topónimo. Contan os vellos do lugar que en tempos pertencía en exclusiva á familia dos Munios, do latín Munis (que “munises” é outra cousa, un termo económico). Da forma Munis deriváronse os apelidos actuais Moniz, Muñiz, Muñoz, etc. Munis, para os latinos, quería dicir, “servizal”, así que esa villae daríanlla en premio, con toda probabilidade, a un importante servidor, acaso ao fámulo dun Pretor da Lucus Augusti. (Non se debe confundir co éuscaro “muño”, que significa outeiro, pero si pode provir do árabe “munia”, pois así lles din ás hortas, e tamén aos xardíns).

Veña de onde veña, o caso foi que os Munios proliferaron, e deron partillas, xurdindo un núcleo importante de casas, que serviu para dar cognome ao lugar: ¡Vilar das Casas! Igual que se podería dicir, Vilar de Riba, ou Vilar de Abaixo. ¿E logo, -preguntará alguén-, cal é o motivo de que algún despistado o nomee Vilar dos Cas? ¡Ah; iso é outra historia, que precisamente está relacionada co caso do noso “Manueliño”! Cando o xigante de Cellán saía de mozas, que os do Vilar xa o enxergaban de lonxe, tal que desde Moreira, para espantalo, para que non se achegase, encirrábanlle os cans, e como a xente deste país é dada aos alcumes, ¡pois iso, que deron en dicir, Vilar dos Cans!

Daquela non había iso do baloncesto, así que o único que se lle acaía ao tal Manueliño era apaña-los ourizos directamente da árbore, ¡para que non caesen ao chan! En canto a durmir, aínda ben non se arrimaba aos palleiros, tronzáballes as pancas, así que, despois diso, coas choivas, ¡a palla podrecía! Queixáronse diso ao señor Moscoso, que era Conde, e como tal, condenaba aos que mal quería. O feudal cavilou en traer uns canteiros vascos, que daquela facíanse nomear con “b”, “bascos”, que acababan de construírlle unha torre para “control”, dos seus aforados, por sobre do río Azúmara, nun pereiro, que de aí lle vén o nome a ese lugar, “Bascuas”, para que emparedasen nela ao xigante mentres durmía, borracho, ¡que lles custou tres pelellos de viño anestesialo! Facer a torre levoulles tres noites, que nas dúas primeiras caeulles a parede, ¡co bruído dos ronquidos daquel homazo!

Tamén tiña o Moscoso un castelo vello, alí cerca, en Franqueán, e preferiu deixar franca esa vila con tal de que cen carretos, dos seus cen lugares, levasen a pedra suficiente para facerlle aquela cela ao Manuel. Cando espertou da anestesia alcohólica, ao terceiro, atopouse dentro daquela torre, pero xa coa mesa posta, ¡para que non se lles irritase! Tres cabritos e tres pas de centeo, tan grandes, tanto, que case non couberan pola boca do forno. En vista diso, do ben que o trataban, Manueliño acougou feliz na súa cela, ¡de cantería! Ao tal prisioneiro, en consecuencia, deron en chamarlle “Cellán”, ou sexa, o xigante da cela, ¡da cela emparedada!

Manter ao Manueliño requiría a metade das rendas do señorío de Miranda, que era anexo de Castroverde, pero o peor foi darlle de beber, que sen viño non lle baixaba o manduco; e tamén evacuar a súa evacuación, así que torceron o río, desviárono, que daquela dicíase “tordealo”, que diso lle vén o nome ao Tórdea. ¡E todo iso, ese gasto inútil, por culpa de que daquela aínda non se inventara o baloncesto!

Afeito a vivir das rendas do Moscoso, na súa cela, ¡coma un frade!, ao xigante antollouse casarse, pero iso foi cousa seria, ¡máis que desvia-lo Tórdea!, porque, ¿onde podía haber unha femia das súas medidas? Á rapaciña do Vilar arrodeárana de cans, pero o Mordomo de Castroverde xa nin nela pensou, que aquela conxunga era anatomicamente impensable. Por parte, o señor Moscoso tampouco lles fixo caso aos que lle propuxeron mandar a pedir unha moza daquelas do Amazonas, ¡que “amazonas” lles dicían! Coidaba o conde que, se chega a inzar Manueliño, ¡adeus condado! E xa lles tiña medo abondo aos irmandiños, sen complicarse máis a vida...

O “Cellán”, casar quería, ¡e muller de xeito non había...! Entón un albeite propúxolle ao Mordomo que o mantivese con mazás; ¡tódalas mazás da Pumarega, e máis que houbese! Con iso collería unha anemia perniciosa, ¡indefectible! E coa anemia, aqueles problemas loxísticos acabarían nun feliz viático. O que lles pasou desapercibido foi que a nai do Manueliño, que seica era unha ninfa que vivía cabe do Tordea, abasteceuno de troitas, así que, cando lle foron co viático, Manueliño saudounos cun ufido tan forte e tan enérxico que se derrubaron as marcacións do portalón da torre!

Tan pronto se viu libre, deu en correr polo río abaixo, que para entón xa tiña máis de troita que de home, ¡coas que levaba inxerido! O caso foi que deu chegado ao Miño, e do Miño pasouse a Portugal, onde seica roubou unha carabela, que nela se foi, para América, a toda vela, ¡vento en popa!

Tempo adiante, volveu da súa emigración un tal Muñiz de Carvajal, que era de Montecubeiro, pero procedía daqueles Muñiz do Vilar, (que tamén chegaron a ser fidalgos de Vilafrío). Preguntáronlle polo Manueliño:

-¿É certo que está facendo as Américas...?

-¡E tanto que as fai, que puxo un harén de amazonas, só para el! Cando pasei por alí, río abaixo, o Manueliño quedaba cortando madeira, na selva do ecuador, cos seus fillos, quince ou vinte; tanta, que a van exportar a medio mundo!

Con esa nova, o Moscoso púxolle garitas de garda, nos esquinais do adarve, ao castelo de Castroverde, ¡por se viña aquela tropa!

......

Aínda que pasaron tantos anos, cada vez que vexo o enceste dun americano, maiormente se é moreno, que as amazonas seica eran algo mouras, de tanto sol tropical, venme a lembranza daquel xigante de Cellán:

Menganiño faise co esférico..., e vira en redondo...; chuta tres veces...; érguese un pouco... ¡Non, así non! ¡Agora agáchase, que lle quedaba baixa a canastra...! ¡Canaaaastra!

¿Deus, por qué nos libros de Historia só poñen a historia da xente normal, a da vulgar, xeralmente a dos matóns, habendo persoas de tanto calibre, e para iso, esquecémolas ao día seguinte do seu enterro?

28 junio, 2007


de catro a catro

S.O.S. Courel I.

O Problema

24.06.2007

XOSÉ MANUEL BEIRAS

Tiña razón Novoneyra: non hai outro templo máis vasto. Un templo. Esactamente iso. A ollada do poeta é sempre a máis furadora. A imaxe poética, cando é tal, e non simples artificio literario -ía escribir retórico- é a visión máis certeira do que os simples mortais adoitamos chamar realidade, a que trascende a aparencia visual das formas, a que revela o seu trasunto profundo para amostrarnos o seu siñificado oculto, aquil que dota de sentido ás emocións e fantasías que suscita en nós a sua contemplación. Un templo. O Courel é un templo, o "templo máis vasto" do imaxinario panteista que latexa no inconsciente colectivo dun povo ancestralmente labrego coma o noso, dunha cultura formada dende os tempos máis remotos en radical simbiose cunha natureza tan exuberante e proteiforme como foi -e, malia todo, inda segue a ser- a do noso país. Mesmo por iso, para o paisano courelán que foi Uxío Novoneyra de por vida, amáis de non haber outro templo máis vasto ca O Courel, tampouco non había "outro credo que este silencio". Ese silenzo que non é ausencia de son. Ese silenzo que se escoita, como nos intervalos mudos das grandes obras musicais, como nos interiores sonoros das nosas grandes catedrais románicas. O silenzo que no Courel se escoita dende o alto do Couto, dende o chao das fontes no cimo da debesa da Rugueira, dende o cume do Taro Branco, e tamén en sentido inverso, abaixo, nos fondais, en Moreda, en Froxán, na Ferreiría Vella, na Parada do Uxío e da María Mariño. Un templo labiríntico, cercado polos "tesos cumes" do macizo courelán, onde a nave axial segue o curso do Lor que ata unha urda enguedellada de vales, outeiros, caviancas e caborcos, coas abóvedas formadas polas frondas sen fin dos soutos e as debesas, e cúpula de ceo aberto que se cerra cando se entolda e desce cando as nebras engulen os cumes e o cobertor gris abriga, amantiño, a paisaxe humanizada de embaixo. Esa obra magna de arquiteitura natural modelada na sua tona polas pegadas do home ao longo dos séculos, ese templo do Uxío noso é, arestora, un templo profanado e ameazado de ruína. Entrou nel a couza da estulticia hipócrita dos escribas e da cobiza depredadora dos mercaderes -e non houbo cristo até agora que os botase fóra a uns nen outros. Brada, irado, o espectro de Novoneyra. Só Manoel-Antonio lle contesta. Crúzanse mensaxes cifradas. Nestas, mozos e mozas coureláns dan en descifralas. Nos cumes de Formigueiros, un faro cintilea "no morse -clave Orión- das estrelas": S.O.S. Courel.

* * * * *

Os mercaderes, primeiro. O sochán do Courel, na maor parte, é de xisto. Baixo o vizoso manto vexetal agóchanse formacións de ardósia, ou lousa, que a miúdo afloran á vista salferindo a paisaxe nas lombas dos outeiros e as quebradas. En tempos xa remotos, agochábase o ouro: espoliárono os romanos -só fican as profundas feridas cicatrizadas de minas como a da Toca, nas caeiras sobre o alto Lor, ou do monte Barreiro, a carón do Taro Branco. O ferro, tamén: país antano de ferreiros e ferreirías, con pegadas que inda duran na toponimia, explorouse o mineral con máis intensidade no século antepasado -e foise logo sen deixar rastro nen bens. Agora tócalle á lousa. A ardósia extraíuse e traballouse sempre -de xeito artesanal, claro é. E de sempre mesmo houbo louseiras -disque unha das máis antigas é a de Mercurin. Mais agora non é iso. Agora éntrase a saco e sen reparos. Non é un aproveitamento racional nen razoábel: é pura e simples depredación espoliadora. Dinme que só nas bisbarras dantre Pacios da Serra e Vilarbacú, e no treito do río Selmo que desce de Visuña e a Seara cara o Bierzo -por terras que outrora foran do concello courelán- hai unha ducia comprida de macro-canteiras de lousa que "traballan" sen ningunha medida cautelar meioambiental. O río de Quiroga seica é, xa, un río morto.

O conflito xurde, como sempre, antre o interese particular e o interese xeral, antre o lucro privado e o benestar social. Compre concilialos, a poder ser. Mais, cando irremediábelmente colisionan, a cousa non ten volta: prevalece o interese xeral, a función social. E non por opción ideolóxica miña. Non é que o diga eu: é que así o establece a Constitución. A española, que seica nos obriga aos galegos tamén, empresarios ou non. O prodixioso patrimonio natural que é o Courel é o único "capital social básico" que posúen os coureláns recibido en herdanza da sua propria história. Produto combinado da natureza e do traballo de centos de xeracións humáns sucesivas, patrimonio natural e cultural acumulado ao longo dos tempos mesmamente porque os habitantes desas terras deron en arrequecelo, no canto de destragáreno ou destruíreno. Ninguén ten dereito a derramalo nen destruilo agora. Non sería só un atentado contra unha obra impar da natureza e da cultura. Sería tamén un roubo, un espolio patrimonial do común cidadán do Courel actual. Unha mostra exemplar do esbullo máis brutal e indecente, só imaxinábel e factíbel en coordenadas de espoliación colonial paradigmática. Da caste da consumada co asolagamento das terras labregas máis ricaces nos tempos do franquismo para fartura das hidroeléctricas e fame da xente paisana abocada a emigrar. Cando non tiñamos democracia, non si?

No entanto -reparade ben- vai para vinte anos que O Courel foi declarado Espazo Natural, en 1989, e incluído na Rede Natura no 2000. É dicir: a depredación está a operar nun Espazo Natural da Rede Natura. Dá gosto. Claro que as declaracións institucionais non contan para a cobiza mercantil neo-feudal -e non hai contradición nos termos, pesia o que poida parecer. E que ningún espazo natural se protexeu nunca cunha simples declaración institucional, nen sequer verquida en normas: compre a acción do poder público que as faga efectivas, que as aplique e sancione o seu incumplimento. Mais, qué está a facer o poder? E, hai ou non alternativa?

Comunicado Urxente da Asociación Ecolóxico-Cultural “SOS Courel”


Amigas e amigos !!

Pedímosvos encarecidamente que difundades, se o tedes a ben, esta mensaxe a cantos poidades. Incrible !! pero de xeito totalmente inesperado, onte 21 de xuño, a Xunta de Galicia decidiu acabar de masacrar ao Courel, cando xa hai máis de 12 macrocanteiras canteiras en funcionamento:

O 21 de xuño, foi autorizada pola Xunta a Canteira
A Campa-Santa Eufemia, (paxinas 2 e 17)
http://www.xunta.es/periodico/2106consello.pdf

O Consello da Xunta de Galicia, tal e como tiña previsto dende hai tempo e sen escoitar o clamor da Cidadanía, tomou a decisión de acabar definitivamente co “Espazo Cultural do Courel”. Esta canteira que traballa nun furado da REDE NATURA, aberto a propósito no 2004; pero aínda nun Espacio Natural según as Normas Subsidiarias e Complementarias; desobedecendo unha orden de peche dende o 2002, confirmada pola Xustiza; foi premiada tal e como se expón nas páxinas 2 e 17. Esta canteira, ao parecer foille formulada un ha Declaración de Impacto Ambiental, que parece ser a garantía de tal legalización
http://www.amigosdaterra.net/cmn-album/main.php?g2_itemId=6426

Se este documento fora a garantía ambiental, cando se está a arrasar un río e un bosque centenario, preto de media ducia de poboados medievais, mellor que supriman dunha vez toda a normativa ao respecto. O mesmo 21 de xuño, o Consello da Xunta deulle para diante ao “Proxecto de Lei de ordenación da minaría de Galiza”, polo que unha vez aprobado no Parlamento, o Courel será declarado “Concello Mineiro”. A minaría terá prioridade absoluta sobre o Parque Natural
(Páxinas 1 e 7)
http://www.xunta.es/periodico/2106consello.pdf

Xa o 19 de xuño, autorizárase a instalación do primeiro Parque Eólico, dos varios previstos, na Rede Natura do Courel, en plena Serra do Oribio, no Camiño de Santiago.
http://www.xunta.es/dog/dog.nsf/e6973315e9f833c9c125717600543020/3164adb

¡¡¡ Agora, máis que nunca, seguimos coa campaña de recollida de sinaturas, envíos de correos electrónicos á Xunta de Galicia e a Prensa!!!


Impríme o modelo:
EN Galego
http://www.adega.info/files/ADEGA-Lugo/sinaturas%20parque%20natural.pdfE
EN Castellano
http://www.adega.info/files/ADEGA-Lugo/sinaturas%20parque%20castelan.pdf


Mándaas ao seguinte enderezo:
“Asociación SOS Courel”.
Santa Eufemia, nº 32,
Folgoso do Courel, 27327( Lugo.)


23 junio, 2007

Historias Intra da Bisbarra

As bruxas da Corte Vella

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

(Esta, e mailas sucesivas “Historias” desta serie, están baseadas no libro deste mesmo Autor, titulado igualmente “Historias Intra da Bisbarra (Castroverde, Pol e Baleira)”, editado en 1.992 polo S. de P. da Deputación Provincial de Lugo)

______

O conflito coas bruxas da Corte Vella, que ese é o nome dun lugar incrible e inesquecible da parroquia de Martín da Baleira, (que precisamente foi visitado pola nosa Asociación o 17 de Maio último, Día das Letras Galegas), rematou en Castroverde, daquela que San Martiño, o de Dume, o titor de Miro, volveu por Bolaño, que entón chamábase Xivil, ¡Xivil de Bolannio!, pois o nome do lugar cambiouse cando permutaron esa pradaría por un castelo que había en Lugo, alí por xunto da Porta da Feira...

Esta historia foi discutida, moito, naquelas ruadas invernías de cando eu era un rapaz. A min chegoume, e copieina, dun manuscrito que me emprestou un vello amigo, un mestre, coma min, daqueles do “ferrado”, ao que llo devolvín a toda presa, despois de transcrito do meu puño e letra, pois o señor aquel esixiume esa presteza xa que, segundo as súas verbas, tamén tiña que devolvelo ao anterior posuidor. O miolo do asunto está en que a historia é certa, que iso é o importante, ¡veña de onde veña!

Foi o caso que daquela, no tempo dos Concilios de Lugo, as bruxas destes condados andaban anoxadas porque se lles deu en coller zuna, e todos eran a botalas desta bisbarra, desde Penamaior ata Meira, pasando polo Monte Cubeiro e por Arcos dos Frades; ¡quere dicirse, de convento a convento! Os curas, co hisopo da auga bendita; e as mulleres de ben, co rosario, dálle que dálle, conta vai e conta vén! Sempre esconxurando nelas: Que se, “¡Meigas fóra!”, por aquí; que se “¡Meigas fóra!”, por acolá. ¡Todas esas macanas das mulleres que se tiñan por honradas!

En vista da situación, aquelas bruxas retiráronse ás montañas, e deron en buscar un campelo para os seus balbordos, que estivese abeirado, onde ninguén as puidese ver nin oír. Primeiro tiveron o seu convento de misas negras aló na Corte Vella, que de aí lles vén tanto o nome como a realeza, pero entre o que pasou no río Eo, e maila praga dos merlos, os frades de Meira víronse negros, ¡por dentro, claro!, para conter a invasión das súas namoradas. Esta foi a causa de que no Eo se teñan visto troitas de pé, ¡ben gordas e lustrosas!, que iso procede de cando aquelas bruxas tiveron a súa capital na precitada Corte Vella.

As condenadas, para disimular o seu namoramento, e que os frades non as visen en coiros, collían forma de troita; e así, cando os pescantíns lles ían aos frades coa ganchada diaria, ¡para que almorzasen na Coresma!, que seica era un costume que lles viña de Cîteaux, que era onde San Bernardo citaba aos frades para observalos, ¡ás veces daban en xemer na tixola! Iso pasáballes ás que se collían coa man, que daquela non lles dera tempo para vestirse, pois as do anzol, esas, ¡nin picaban!

Niso estaban, que os mesmos pescantíns da Ribeira, cando apertaban coas mans un feixe de oucas para atrapar unha boa troita, igual lle estaban metendo man á Bruxa Maior, ¡e as moi..., pícaras, sen avisalos, que xa o facían adrede!

A vinganza das bruxas da Corte Vella, ante o cabreo dos frades, foi disfrazarse de merlos, ¡e paparlles as cereixas que lles tiñan reservadas os seus foreiros de Santalla de Piquín! Con isto, nin que dicir ten que os frades perderon a pouca paciencia que tiñan daquela, ¡tan afeitos que estaban a mandar! Reuníronse, pois, en Cabido, xa que podían pasar sen troitas, pero..., ¿o das cereixas? ¡Sen cereixas, en Meira, liberanos dómine!

¿Poñerlles espantallos aos merlos? Non, que iso non servía con aquelas merlas, segundo dixo o Padre Exorcista, que tamén facía de Mestre Filósofo. Entón habería que utilizar o hisopo, xa que era o único remedio coñecido dos frades. En vista do caso, catro freires, dos máis vellos, dos que non caían na tentación da luxuria, presentáronse na Corte Vella, levando, a mais dos hisopos, dous pipotes de auga bendita, cargados nunha mula..., ¡por aquilo de que as mulas son virxes, que non conciben! Deu resultado, abofé, pois incluso aos merlos lles entrou a colite. Non obstante, cando volveron os frades a polas súas cereixas, ¡alí estaban, en Santalla, de novo, aquelas merlas, máis burleiras que nunca! Nada; estaba visto que os efectos da auga bendita íanse nada máis secarse a última gota, así que, ¡outro Capítulo en Meira!

Despois de moito filosofar, tiraron esta experiencia: Que o hisopo era remedio necesario, pero non suficiente. ¡Iso probábase pola maior! Suficiente sería ter en camiño da Corte Vella unha recua de mulas, con pipotes de auga bendita a reo; ¡pero non había mulas suficientes, que as levaban para arar en Castela! Diso non saían, que nin tempo lles quedaba para misar, ata que falou un leigo, daqueles que tiñan voz pero non tiñan voto. Persignouse, e deixárono opinar, de contado, en vista da esterilidade dos frades:

-Pois..., e pois..., ¡a min paréceme que sería cousa de que o Eo baixase, sempre, coa auga bendicida!

O Abade medio se cabreou:

-¡Cala, zopenco, que ti es un leigo; e tamén o es en bruxas! A ti vante namorar...; ¡como hai Deus que si!

Pero nisto, que estaba alí o Frade Administrador, que xa volvera de Valladolid de levar os cartos das bulas da última Coresma, e non lle parece de mala administración a proposta do Leigo.

-O malo desta receita é que para estar bendicindo na auga, a cotío...; quere dicirse, para bendicila in saecula saeculorum, aquí, hoxe en día, somos poucos; e ademais diso, está que a auga só se pode bendicir o Sábado Santo... ¡Iso, iso; xa o teño, irmáns! ¡Santo; ten que ser un Santo!

O prior debeu pensar que aquel Comendeiro collera unha insolación aló por Castela:

-¿Que dis, irmán? ¿Toleaches?

-Padre..., ¡élle moi sinxelo! ¿Quen lle parece á Súa Paternidade que debe ser o avogado das cereixas? Non mo diga vostede, que xa o sei: ¡O Patrón das cereixas é o San Bernabel! ¿Non ve que lle facemos a festa o once de Xuño, e a partires diso maduran as nosas cereixas? Ademais eu seino ben, que aló en Suegos de Pol, onde tamén cobramos rendas en saco, desde que lle fixeron unha capela ao San Bernabel, as meigas de por alí sonlle..., ¡encantadoras!

-¿Iso é certo, irmán?

-¡Non ve con que cara llo digo! Se lle facemos un santuario ao San Bernabel, cerca do río Eo, ou dalgún dos seus afluentes, poñéndolle de condición ao Santo, no trato, que nos pague en auga bendita, daquela...

-¡Xa o teño, irmán! ¡En Fonteo! –Exclamou o Gran Bernardo, que se daba de listo.

-Repare a Súa Paternidade que os foros de Fonteo sonlle do convento dos nosos irmáns de Penamaior... ¡Tan arriba non chegamos!

-¿E pois logo...?

-Aquiétese, de contado, que tamén se me ocorre a solución diso: Coido que o santuario que lle fagamos ao San Benabel non debe estar no mesmo Eo, senón máis ben nun lugar apartado, ¡para que non o saiban os de Valladolid, nin tampouco El Rei, noso señor, que a Súa Paternidade xa coñece que ámbolos dous son raspiñeiros, ¡e veñen de seguida para leva-los quintos!

Así foi como se fixo a capela do San Bernabel da Xesteira, medio escondida nunha carballeira, e cunha fonte milagreira que baixa correndo ata o río de Martín, afluente do Eo.

Cando empezou a baixar aquela auga bendita, as bruxas da Corte Vella decatáronse de que a persecución dos frades ía en serio, ¡e que tiñan que ir buscando outras augas máis saudables! Anda que te andarás, colleron o Camiño Real de Castilla, ¡ata que deron co río Chamoso! Deuse o casual de que daquela andaba por Bolannio o San Martín de Dume (Dumio), dedicado a corrixir rústicos, quere dicirse, disposto a rematar con aqueles pagáns descendentes dos romanos, pois os suevos foron máis suaves e convertéronse pronto. O San Martiño, tan caritativo el, cubríalles as polpas ás bruxas cando saín do Chamoso, cando saían do baño, co seu manto, coa capa..., ¡e con iso quedaban conversas, conversas e decentes! Pero a cousa non era tan doada, pois o demo volvía a tentalas, a conquistalas.

É ben sabido que no aquelarre a raíña só ten mando ata que o Cabrón se emparella cunha virxe das recén incorporadas ao rabaño delas, así que, en cuestión de bruxas, a antigüidade perde grados. A raíña que tiñan entón discorreu que a mellor forma de conservar o seu manto vermello, e de paso fuxir do azul de San Martiño, era cambia-lo campamento para un sitio onde non houbese virxes; ¡ou onde todos fosen homes, que tamén servía! Consultouno coa secretaria, e entrambas discorreron que o mellor era propoñerlle ao Castrón do inferno mandarse mudar para o cemiterio do Zarro Novo de Montecubeiro, que daquela estaba dedicado aos suicidas e aos nenos que morrían sen sequera auga de socorro. ¡Así que, alí, de auga bendita, nada! Desta maneira as bruxas da nosa bisbarra, todas en procesión, detrás do seu Cabrón, ¡saíron do lume pero caeron no remol! Non se decataron de que, habitando no Zarro Novo, os frades de Montecubeiro víanas desde o seu campanario, ¡por culpa da lúa! Víanas como bailaban de noite, tódalas noites, ¡sempre en coiros, e peidando, como lles corresponde!, ao redor do cruceiro, ben quentiñas e ben afumadas cunhas fogueiras de toxos que mantiñas acesas, ¡por iso de non coller catarro ao ventre!

Así que, ¡outra vez perseguidas! Esconxuros, aspérgeme dómine, rosarios, xaculatorias... Niso estaban cando volveron a pedir socorro, así que o Cabrón decidiu subilas ao Miradoiro do Pradairo, ¡dunha vez para sempre! O que non sei, que nese escrito non estaba, que daquela aínda non existía o Parque Eólico da Serra, é se resistirán as venteadas de aire deses muíños, ¡tan delicadas que son do ventre, miñas pobres, particularmente do ventre baixo!

Hai moito tempo que non oio falar das bruxas, en parte algunha, pero, ¡nin falta que fai, que agora vense na tele, a diario, máis núas que vestidas, e iso que son do país! Tan afeitos estamos a elas, que xa ninguén lles tira auga bendita, ¡nin os cregos! Ora ben, no de guapas, ¡quen lles dese parecerse ás bruxas da Corte Vella!
______

16 junio, 2007

Sentenzas, fías e ruadas na bisbarra de Castroverde

Das rúas de casamento e das foleadas… ¡ao fútbol!

-y XX-

Achegas de

Xosé María Gómez VilabellaO autor desta serie, entregando un trofeo
nun partido de fútbol, en Sidi Ifni.


¡Que a ninguén se lle ocorra dicir hoxe en día que non lle gusta o fútbol, ou que non o entende, porque o tomarán por..., ¡por iso que estades pensando!

Caso distinto eran aqueles costumes, aqueles divertimentos, nosos, enxebres, de propia colleita, ¡tantos e tan diferentes! Ademais de divertidos, tiñan o seu aquel ximnástico; aqueles si, máis, moito máis, que iso de chocar cos autos, sexa ao entrar ou ao saír do estadio, e total para non quedarnos sen un asento incómodo, duro, liso..., de formigón!

¿Xogos? ¡Máis que agora, pois, como tiñamos que andar un longo treito, o camiño daba para todo, para todo tipo de inventos, desde a billarda ata o circense de correr por riba das paredes a paso ximnástico; e non iso do “pavillón de deportes”, sempre ocupado, e sempre pendentes de que non nos deixe en terra o “transporte escolar”.

Aqueles carriños de madeira, pero tamén se facían en miniatura con dúas corolas de nabo; aquelas “bicis” sen freo; aqueles cirichóns, cun émbolo cabeceado con estopas para irriga-lo compañeiro, maiormente por carnavais; o tira-balas, tamén de estopa, que se apertaban contra o estómago para facer puntería... Con dous botes, taponados cunha vexiga seca, de cocho, e un fío de algodón, inventamos os primeiros teléfonos que funcionaron en Castroverde. De alcacén despuntabamos uns chifres que soaban con música de anxos; as frautas de castiro, que se lles extraía a casca mazándoa con suavidade, e despois axustábaselle un recorte da mesma madeira para que fixese de palleta... ¡Mil cousas, mil inventos, que os da miña xeración non tivemos clases de “manualidades”, nin falta que nos fixeron!

O que tiña bo oído e mellor afección, con aquelas frautas de castiro aprendía a escala musical; que diso pasábase á gaita do fol. Igual que batendo nunha lata do pemento aprendíase a toca-la caixa, o bombo, a pandeireta...

Despois da Guerra, segundo ían regresando os mozos, aqueles que lembraban a gaita do fol, ou llela conservaran, volveron a ela..., ¡e deron uns solos impresionantes, aos domingos, que mereceron o nome de “foleadas”. Tamén se volveu ao “permite”..., que moitas leas ten ocasionado. Nesta bisbarra tivemos a grandeza de que volvesen a actuar dúas bandas, Pena e/ou Bolaño, tan pronto como o “cuartel” da Garda Civil tivo permiso para dar permiso para permitir dúas ou tres horiñas de música festeira, pero sempre con clausura antes da posta do sol. ¡Naturalmente: tratábase de situarnos “Cara al sol”!

As festas volveron a ser “de merenda”. A xente de lonxe madrugaba para preparar as viandas, metelas na alforxa, ou subir as cestas á cabeza, con aquelas rodeliñas..., ¡con xaxún, ata despois da Misa, que o Concilio aínda estaba lonxe!

Nestes medios, algo que non se perdera, algo que non houbo que resucitar, foi o lume novo, ¡San Xoán!, así como o de enramallar as casas, hortas e alpendres. Tamén seguiron os curandeiros, por falta de médicos e de menciñas: as sangrías, os tirizós, a “espinilla” caída...; o leite callado, con codesos, para as lombrigas...

Mais, por riba de todo, neste país rutilaban as rúas de casamento, ¡e iso que se celebraban de noite! ¿Eran vulgares aproveitamentos da veciñanza, ou honores tributados aos noivos? En particular os foguetes, moitos desgustos deixan dados: A mocidade do lugar considerábaos unha honra, ¡especialmente para as veciñas! Pero as nais delas, si se sabía, ou presentía, que a noiva non ía de branco, ¡de branco virxinal!, non perdoaba aquela “ofensa”, téndose dado casos de acudir á Garda Civil para denunciar o “desaforo” e insistir en que fose “comisada” a pólvora do novenario. Como os Curas viñan esixindo aquelas tres amoestacións, ¡non eran doados os connubios secretos!

Os noivos saían cos padriños, e demais invitados, despois da cea, ao redor da casa da noiva, para dar: O padriño, tabaco e viño; e a madriña, roscas. Como adoitaban ser moitos, e de lonxe, os ruantes tocaban a pouco, así que os máis pícaros acudían con dúas ou tres chaquetas, e outras tantas carautas, para pasar desapercibidos en dúas, tres, catro..., ¡roldas!

A rúbrica destas “rúas” non sempre foi afortunada, pois tense dado o caso de que antigos pretendentes da moza, e/ou os seus amigos, fixesen algunha dellada: tirar cancelas, desfacer o palleiro, darlles carne con agullas aos cadelos..., ¡e incluso tiros!


Rematar esta serie “a tiros” non parece boa idea, así que lle prego ao lector que lea, “foguetes”, que con iso concluímos estas festas en paz, ¡en paz, pero cunhas lembranzas un tanto morriñosas! ¿Tería razón Jorge Manrique naquilo seu de que “... cualquier tiempo pasado fue mejor”?

¡Non o creo! ¡Todo é cuestión de quitárlle-lo zume ás flores, incluso ás chorimas dos toxos e das xestas, como fan as abellas, que con iso, a vida, coma o mel, vólvese doce!

Xosé María

Convocatoria Roteiro o 23/06/2007

Roteiro de Furís

A Asociación de Amigos do Patrimonio de Castroverde convoca un roteiro a celebrar o

23 de xuño, sábado, de 2007

Itinerario

Desde a casa de Cantiz en Furís de Abaixo-subir a aldea de Arrubial (Parroquia de Páramo)-Augalevada-Murias-Pena Grande-Capela da Avelleira- Capela de Pereira-Muíños do Castelo-Croa e Croíña de Furís-Volta á casa de Cantiz.

- Ás 9:30 h. Vémonos na praza do Concello de Castroverde

-Ás 10:00h. Saída desde a casa de Cantiz, co roteiro indicado arriba.

- Tempo e quilómetros estimados: Roteiro planificado para todo o día. Distancia duns 10 Kms. Roteiro sen maiores dificultades.

- Comida: Cada quen levará a súa comida e bebida, comeremos no camiño do roteiro. (Levade calzado axeitado, e todo o que vexades preciso)

- Regreso pola media tarde. Dános tempo para ir á noite ao lume novo a onde queiramos, ou ben facelo nós á volta en Furís.

Para facilitar a organización:
Avisar antes do venres, día 22 de xuño de 2007 .

Agardando a túa asistencia, recibe un cordial saúdo.

Manuel Muñiz
Castroverde -Lugo-, a mediados de xuño de 2007

09 junio, 2007

Sentenzas, fías e ruadas na bisbarra de Castroverde


Función social das Casas Grandes


-XIX-

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella



Traer a colación este debuxo de A.Trillo ten por finalidade axudarlle ao lector a imaxinarse aqueles centros de reunión social, nocturna e invernal por suposto, pois, desde que o tempo permitía volver ás labores agrícolas, aquilo das ruadas adiábase automaticamente, ¡sen sesión de clausura!

Un sucedáneo tivémolo nos recentes “teleclubs” parroquiais, de función análoga á dos libros de “F.E.N.”, que por certo foron un fracaso, ¡e menos mal que algún deles serve, utilízase, como Centro Electoral! ¿Ían as tabernas a deixarse evaporar simplemente polo custe dun televexo, cadora máis baratos? A toda acción segue unha reacción, pero iso non o sabían, non o souberon calcular, aqueles sabios franquistas.

A Casa da Ruada facíaas posibles se cumpría un mínimo de requisitos: Grande de espazos, aínda que non fose Grande por avoengo. A falta de cheminea, una boa lareira. Se non tiñan luces de carburo, importaba pouco, ¡con tal de que abundase a leña! A chegada das cociñas “económicas”, tamén chamadas “bilbaínas”, cambiou bastante a forma de ser e de estar, pois prestábanse para xogar a brisca, pero non para os xogos das lareiras, pequenas e variadas representacións nas que tanto se tocaba a gaita como se facían xogos ou comedias improvisadas: Adiviñas, o xogo das prendas, a última copla, o último conto, etc. Xente conversadora. Mesa de levante, ou similar, para a brisca, se aínda non se tiña a “económica”. Tamén se agradecía que houbese fonógrafo, gramófono, ou gramola; e do 1.940, en adiante, que dispuxesen dun aparello de radio, así fose de galena. Con estes mínimos, ¡parladoiro seguro!

Algunhas reitorais tamén oficiaron como casas de ruada, pero con certas limitacións en canto á franqueza e á liberdade temática. Cando a Ama se poñía a topenear, ou o crego botaba man do breviario, ¡levantábase a sesión!

O rosario deixábase rezado nas casas, o gando, pensado, e os vellos pegadiños ao remol, cando non na alcoba. Despois diso, o farol de “gas”, ou o fachuzo de pallas; tamén servía un tizón se había que cruzar por un saltadoiro ou paso difícil. As mulleres, decote, coa roca, co fuso, ou a calceta. Os homes coa cachimba, ou cun librillo de papel de fumar de Alcoy. ¿Tabaco...? ¡Estaba racionado! ¡Pero non o estaban os tróqueles, ben sequiños, tamén chamados balocos! Non estaban racionados, que os tiñamos en tódolos valados do país, pero..., ¡o labrego non sabía que o seu principio activo é a dixitalina, que de tanto que activa a circulación pode causa-la morte!

As casas da Ruada, precisamente por iso, porque eran ricas e de certo consumo, cando non tiñan xastre coincidía a costureira; nun caso, ou noutro, co seu séquito de aprendices, circunstancia que elevaba, que reforzaba, a animación habitual. Outro complemento era o periódico, que sempre había alguén que lese algunha noticia en alto, e despois comentábase.

Esta función social das casas de ruada non era tan gratuíta como aparentaba, pois os habituais da mesma sentíanse “obrigados á casa”, así que nin facía falta avisalos para que colaborasen en toda ocasión de apuro, cavar, gadañar, segar, mallar... Este concepto de “casa”, nesta bisbarra de Castroverde, pero nas limítrofes, tamén, abarca moito: Desde as paredes ás relacións sociais. A “casa”, entre nosoutros, é un Ente, un Ente Social con vida propia, que por algo aínda se pon nas necrolóxicas iso de “da Casa Tal”, ¡así sexa un alcume pexorativo!

Coa Guerra, as ruadas, como é lóxico, perderon animación, animación e franqueza, pero o seu aforo a menos non foi porque a soidade era tremenda, e a xente tiña ganas de informarse, de oír, de saber... ¡O malo do caso era que os demais acudían coas mesmas apetencias, pero ninguén sabía, ninguén falaba, ninguén se atrevía a larga-los seus secretos, por nimios e por intranscendentes que fosen! O regreso, a reincorporación, dos soldados si que foi de epopea grega: Todos foran valentes, todos traían grandes “fazañas” que contar! ¡O retorno de Ulises! O inexplicable era que botasen por aló tanto tempo sendo tan aguerridos: ¿Por qué tardaron tres anos en cantar vitoria se cada un deles houbese chegado a Vinaroz en..., tres días?

...

Estoume lembrando dun daqueles parladoiros. Nunha daquelas ruadas tiñan a costureira, unha moza que pasara a Guerra en Madrid; e precisamente por vir de Madrid estaba moi solicitada..., ¡para encargarlle roupa a estilo de Madrid! Eu era un neno, e por tanto pasaba desapercibido, que ninguén sospeitaba que tivese unha libreta na casa, onde me dera por apuntar cantas cousas me fixeran graza na noite ou velada do día anterior. Un veciño, xa vello, de alí de cerca, pretendeu acaparar a conversa coa rapaza, de tanto que quería saber dos madriles; por certo, que amolando a un tal Ton, un Sarxento que viñera de permiso, e que se interesaba pola costureira en si mesma, vestidos e “madriles” á parte. Dicía o patrucio:

-Hai, muller, moito me presta coincidir aquí contigo, que me dixeron unha cousiña cousa que me trae a cabeza revolta. Díxome un soldado, pero, como menten tanto, ti vasmo confirmar, ¡ou desmentir! Que en Madrid, por unas toupeiras que fixeron para esconderse das bombas de Franco, ¡agora anda o tren!

-Pues le es verdad, pero no es el tren, sino el metro...; ¡el de medir, no, el otro! Lo malo que tiene es que la gente va de pié, y muy apretada...

O vello, un gran pícaro, escachizábase de risa:

-¡Agora entendo porque te apartas cando se achega o Ton; se aínda fose no “metro”...!

Pero o aludido, aquel Sarxento Ton, que aqueles días estaba de permiso, deulle a volta ao tema:

-Manoliña, para o que che vou cantar, non preciso achegarme. ¡Alá vai!

...

La higuera se secó, se secó,

porque tiene sus raíces fuera;

y mi chata ya no me quiere

porque ando de borrachera.

...

Non sei se por culpa da “borrachera”, ou porque a costureira viña farta de que a “apertasen” no “metro”, ligue non houbo, que ámbolos dous morreron célibes, ¡célibes e ceibes!